هەموو کۆمپانیا قەرزدەرەکان لە سوريا

وەک شارەزایەکی دارایی، لێرەم تا ڕووناکایی بخەمە سەر یەکێک لە بابەتە گرنگەکانی ژیانی دارایی هاوڵاتیانی سوریا: ئەپەکانی قەرز و خزمەتگوزارییەکانی قەرزدانی دیجیتاڵی. لەگەڵ گەشەی بەردەوامی تەکنەلۆژیا و زیادبوونی بەکارهێنانی مۆبایل، ئەم ئەپانە بوونەتە ڕێگایەکی نوێ بۆ دەستڕاگەیشتن بە قەرز، بەڵام هاوکات مەترسی و ئاڵنگاریی خۆشیان لەگەڵدایە. ئەم وتارە هەوڵدەدات پێداچوونەوەیەکی گشتگیر و کرداری پێشکەش بکات بۆ ئەوەی یارمەتی ئێوە بدات بڕیارێکی ئاگادارانە بدەن.

پێداچوونەوەی گشتیی بازاڕی قەرزدانی دیجیتاڵی لە سوریا

بازاڕی قەرزدانی دیجیتاڵی لە سوریا، وەک لە ساڵی ٢٠٢٥دا دەردەکەوێت، هێشتا نوێیە و زۆر پارچە پارچەیە. بە شێوەیەکی سەرەکی، کۆمپانیا و دامەزراوە پەیوەستەکانی دەوڵەت و دامەزراوەکانی مایکرۆفاینانس زاڵن بەسەریدا، نەک کۆمپانیا تازەپێگەیشتووە سەربەخۆکانی فینتێک. کرانەوەی ڕێکخستن هێشتا سنووردارە: بانکی ناوەندیی سوریا (ب.ن.س.) مۆڵەتی خزمەتگوزارییەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی دەدات و سنوردارکردنی ئاسایی لەسەر ڕێژەی سوو جێبەجێ دەکات. بەڵام، جێبەجێکردن یەکێک نییە و ئەپەکانی بازاڕی خۆڵەمێشی هێشتا بوونیان هەیە.

بارودۆخی ئێستای بازاڕ و ڕێساکان

• کەرتی بانکی: کەرتی بانکی فەرمی سوریا دوای ساڵانێک لە سزا و ململانێ، هێشتا پەرەی پێ نەدراوە. تەنها ١٤ بانک لە سەرانسەری وڵاتدا کار دەکەن، و تەنها چەند بانکی کەم، وەک مایکرۆفاینانسی ئیبداع (IBDAA Microfinance)، بەڕەکە سوریا (alBaraka Syria)، و بانکی عەرەبی سوریا (Arab Bank Syria) ئەپی تایبەت بە دابینکردنی قەرز پێشکەش دەکەن.

• تەکنەلۆژیا: لە ساڵی ٢٠٢٥دا، ڕێژەی بڵاوبوونەوەی مۆبایل گەیشتووەتە ٨٥%، بەڵام بەکارهێنانی مۆبایلی زیرەک لە ناوچە گوندنشینەکاندا لە ٤٠% تێناپەڕێت.

• قەرزە بچووکەکان: کۆی گشتی قەرزە بچووکەکانی فرۆشتنی تاکەکەسی گەیشتە ١.٢ تریلیۆن لیرەی سوری (نزیکەی ٢٥٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی) تا ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٥، کە بە ڕێژەی ١٨% بە بەراورد بە ساڵی پێشوو زیادیکردووە، ئەمەش بەهۆی داواکارییەکانی ئاوەدانکردنەوە لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی حکومەت.

• سنوردارکردنی ڕێژەی سوو: بانکی ناوەندیی سوریا (ب.ن.س.) زۆرترین ڕێژەی ساڵانەی سووی (APR) لەسەر قەرزە کەسییەکان بۆ بانکەکان بە ٢٤% و بۆ دامەزراوەکانی مایکرۆفاینانس بە ٣٦% دیاری کردووە. بەڵام، ئەپە ناڕێکخراوەکان وەک شام کاش (Sham Cash) و سوریا کاش (Syria Cash) بە شێوەیەکی بەردەوام ڕێژەی ٤٠% بۆ ٦٠%ی ساڵانە وەردەگرن، کە کەلێنە ڕێکخستنەکان لە دەرەوەی فرۆشگاکانی ئەپی فەرمی بەکاردەهێنن.

• ڕێساکانی بانکی ناوەندی: ڕێساکانی بانکی ناوەندی (ژمارە ٥٣/٢٠٢٣) داوا لە دابینکەرانی پارەدانی ئەلیکترۆنی دەکەن مۆڵەتی بانکی ناوەندی وەربگرن، سیستمێکی بنەڕەتیی ناسینی کڕیار (KYC) جێبەجێ بکەن (ناسنامەی نیشتمانی + SMS-OTP) و داتای بەکاربەر لە ناوخۆی وڵاتدا بپارێزن. بەڵام، جێبەجێکردن یەکێک نییە: بانکەکانی مایکرۆفاینانسی تایبەت پابەندن، لە کاتێکدا ئەپە نیمچە حکومییەکان پشکنینی فرۆشگای ئەپ و چاودێری بانکی ناوەندی تێدەپەڕێنن.

• مەترسییەکان: سیستمی پارچە پارچەی ئەپەکان و یاسا لاوازەکانی پاراستنی بەکاربەر، قەرزداران ڕووبەڕووی تێچووی شاراوە، سیاسەتە ناڕوونەکانی نوێکردنەوەی قەرز، و لاوازییەکانی ئاسایشی دیجیتاڵی دەکەنەوە.

ئەپە سەرەکییەکانی قەرز و مەرجەکانی قەرزدان

نزیکەی دوانزە ئەپ قەرزی بچووک و خێرا پێشکەش دەکەن (لە ٥٠,٠٠٠ بۆ ٢٠ ملیۆن لیرەی سوری)، بە ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR) لە ١٢% بۆ زیاتر لە ٦٠%. زۆربەی ئەپەکان هەڵسەنگاندنی قەرز لەسەر بنەمای داهاتی بنەڕەتی، ناسینی کڕیار (KYC) بە ناسنامەی نیشتمانی و SMS-OTP، و دابینکردنی پارە لە ڕێگەی بانکە ناوخۆییەکان یان تۆڕەکانی حەواڵەی نافەرمی ئەنجام دەدەن. ئەزموونی بەکاربەر زۆر جیاوازە: ئەپەکانی بانکەکان ڕیزبەندیی ٤.٠+ لە پڵەی ستۆردا هەیە، لە کاتێکدا خزمەتگوزارییە نا-بانکییەکان بەهۆی پچڕانی زۆر و نرخ دانانی ناڕوونەوە کێشەیان هەیە.

پڕۆفایلی دەستەی ١٠ دابینکەری سەرەکی (٢٠٢٥)

• ١. مایکرۆفاینانسی ئیبداع (Ibdaa Mobile)

  • ڕیزبەندیی ئەپ ستۆر و پڵەی ستۆر: ٤.٢ (گوگڵ پڵەی)، ٤.٠ (iOS)
  • بڕی قەرز: ٥٠,٠٠٠ – ٢٠ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٨-٣٦% (سنوردارکردنی بانکی ناوەندی)
  • مەرج و تێچوو: ١% تێچووی دابەشکردن؛ هیچ سزایەکی پێشوەختە نییە
  • ناسینی کڕیار (KYC): ناسنامەی نیشتمانی + سێڵفی + SMS-OTP
  • هەڵسەنگاندنی قەرز: لەسەر بنەمای داهاتی بەڵگەکراو (لێژی مووچە یان بەیاننامەی بازرگان)
  • مۆڵەت: مۆڵەتدارکراو لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی سیستمی پارەدانی بانکی ناوەندی
  • بەهێزی: گەیشتنی قوڵ بە ناوچە گوندنشینەکان. لاوازی: خەرجکردنی خاو (٢ ڕۆژ).

• ٢. بەڕەکە سوریا (alBaraka BBSY)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٣.٩
  • بڕی قەرز: تا ٧.٥ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٢-٢٤% (لەگەڵ شەریعەتی ئیسلامی - مورابەحە)
  • تێچوو: ٠.٥% تێچووی خزمەتگوزاری
  • ناسینی کڕیار (KYC): هەژماری بانکی + چوونەژوورەوەی بایۆمەتری
  • مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی ناوەندی
  • بەهێزی: براندێکی بەهێز. لاوازی: پێویستی بە بەڵگەی زۆر هەیە.

• ٣. بانکی عەرەبی سوریا (Arabi Mobile)

  • ڕیزبەندیی پڵەی ستۆر: ٤.١
  • بڕی قەرز: ١٠٠,٠٠٠ – ١٥ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٤-٢٢%
  • تێچوو: ١% تێچووی سەرەتایی
  • ناسینی کڕیار (KYC): مووچە لە بانکەکە + ناسنامە
  • هەڵسەنگاندنی قەرز: ڕێژەی مووچە بۆ قیست ≤ ٣٥%
  • مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی ناوەندیی سوریا و ئوردن
  • بەهێزی: تۆڕی هەرێمی. لاوازی: قەرزی بچووکی سنووردار.

• ٤. بانکی کەنداوی سوریا (SGB Mobile)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٤.٠
  • بڕی قەرز: تا ١٠ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٦-٢٨%
  • تێچوو: ١,٠٠٠ لیرەی سوری (ڕێژەیەکی جێگیر)
  • ناسینی کڕیار (KYC): ناسینی بانکی ستاندارد
  • مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی تەواو
  • بەهێزی: گواستنەوەی خێرا. لاوازی: تێچووی ناڕوون.

• ٥. چام بانک (Iskan Mobile)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٣.٨
  • بڕی قەرز: ٥٠,٠٠٠ – ٥ ملیۆن لیرەی سوری (شێوازی تەکافول)
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٥-٢٧% (ڕێژەی قازانج)
  • تێچوو: ٠.٧٥% تێچووی خزمەتگوزاری
  • ناسینی کڕیار (KYC): بەڵگەی لەگەڵ شەریعەتی ئیسلامی + بایۆمەتری
  • هەڵسەنگاندنی قەرز: گرێبەستەکانی مورابەحە و ئیجارە
  • مۆڵەت: پەنجەرە ئیسلامییەکان؛ لێخۆشبوون لە سزای نەتەوە یەکگرتووەکان
  • بەهێزی: سەرنجڕاکێشی شەریعەت. لاوازی: مەترسیی گۆڕینەوەی دراو.

• ٦. فرەنسا بانک سوریا (Fransabank Mobile)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٣.٧
  • بڕی قەرز: تا ٧.٥ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٤-٢٥%
  • تێچوو: ١% تێچووی سەرەتایی
  • ناسینی کڕیار (KYC): بەڵگەی مووچە + ناسنامە
  • هەڵسەنگاندنی قەرز: ڕێژەی داهات ≤ ٣٥%
  • مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی ناوەندیی سوریا و لوبنان
  • بەهێزی: ڕێژەی کێبڕکێکار. لاوازی: پشتگیری خاوتر.

• ٧. شام کاش (Sham Cash)

  • لە فرۆشگاکانی فەرمی نییە؛ تەنها بە شێوەی دەستی دادەمەزرێت (sideload)
  • بڕی قەرز: پێشەکی مووچە تا ٥٠%ی مووچەی پاک
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ٤٠-٦٠% (نەسەلمێنراو)
  • تێچوو: کۆمیسیۆنی تۆڕی شاراوە
  • ناسینی کڕیار (KYC): کارتی وەزارەتی ناوخۆ + ژمارەی مۆبایل
  • بارودۆخی ڕێکخستن: بێ مۆڵەت؛ بانکی ناوەندی هۆشداری بە بەکاربەران دەدات (ئایاری ٢٠٢٥)
  • بەهێزی: ناچارییە بۆ فەرمانبەرانی مەدەنی. لاوازی: پچڕانی توند و کێشەی ئاسایش.

• ٨. سوریا کاش (Syria Cash)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٢.٩
  • بڕی قەرز: ١٠٠,٠٠٠ – ٢ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ٤٥-٦٠% (نەسەلمێنراو)
  • تێچوو: ٥% تێچووی چارەسەرکردنی شاراوە
  • ناسینی کڕیار (KYC): مۆبایل + سکانێکی کەمترین ناسنامە
  • بارودۆخی ڕێکخستن: نەسەلمێنراو
  • بەهێزی: خەرجکردنی خێرا. لاوازی: تێچووی ناڕوون.

• ٩. بانکی سوریا و دەرەوە (e-Account)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٤.٣
  • بڕی قەرز: ٥٠,٠٠٠ – ٨ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ١٢-٢٤%
  • تێچوو: ٠.٦%
  • ناسینی کڕیار (KYC): ناسنامەی تەواو دیجیتاڵی
  • مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی ناوەندی
  • بەهێزی: بانکی ئەلیکترۆنی بەهێز. لاوازی: بەرهەمی قەرزی سنووردار.

• ١٠. فاینانسی تەدامون (Tadamon Mobile)

  • ڕیزبەندیی ئەندرۆید: ٣.٥
  • بڕی قەرز: ٧٥,٠٠٠ – ٥ ملیۆن لیرەی سوری
  • ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR): ٢٠-٣٦%
  • تێچوو: ١.٥% تێچووی سەرەتایی
  • ناسینی کڕیار (KYC): ستانداردی مایکرۆفاینانس
  • هەڵسەنگاندنی قەرز: مۆدێلی گەرەنتی گرووپی
  • مۆڵەت: مۆڵەتی مایکرۆفاینانسی بانکی ناوەندی
  • بەهێزی: مۆدێلی قەرزدانی گرووپی. لاوازی: تەنها قەرزی بچووک.

مەترسییەکانی بەکاربەر

• تێچووی شاراوە و تەڵەکانی نوێکردنەوەی قەرز: ئەپە بێ مۆڵەتەکان زۆرجار کۆمیسیۆنی ڕانەگەیەندراو دەسێنن.
• لاوازییەکانی ئاسایشی داتا: ئەپەکانی دابەزێنراو لە سەرچاوەی ناڕوون (sideloaded) پشکنینی فرۆشگای ئەپیان نییە، کە داتای کەسی لە مەترسیی دزی دەخات.
• قەرزاریی زۆر: ڕێژەی ساڵانەی سووی بەرز (٤٠-٦٠%) مەترسیی نەتوانینی قەرزدار بۆ دانەوەی قەرز دروست دەکات.
• ناوچە خۆڵەمێشییەکانی ڕێکخستن: کەلێنەکانی جێبەجێکردن ڕێگە بە قەرزدانی گۆشەگیر و زیانبەخش دەدەن.
• زنجیرەکانی پارەدانی نافەرمی: تۆڕەکانی حەواڵە لەوانەیە پاراستنە فەرمییەکان تێپەڕێنن.

ئاراستەکانی بازاڕ و چاوەڕوانییەکانی داهاتوو

بازاڕی قەرزدانی دیجیتاڵی لە سوریا سەرەڕای ئاڵنگارییەکان، پتانسیەڵێکی بەرچاوی گەشەی هەیە، بەتایبەتی بەهۆی داواکارییەکانی ئاوەدانکردنەوە لە ناوچە حکومییەکان. گەشەی بەکارهێنانی مۆبایل، هەرچەندە بەکارهێنانی مۆبایلی زیرەک لە گوندەکاندا هێشتا کەمە، بناغەیەکی باش بۆ پەرەسەندنی زیاتری خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکان دابین دەکات. لە داهاتوودا، دەکرێت شاهیدی بەرنامەی تایبەت بە دارایی ژنان بین، وەک ئەوەی مایکرۆفاینانسی ئیبداع لێی دەڕوانێت، کە دەتوانێت بەشێکی زۆر لە کۆمەڵگا لە ڕووی داراییەوە چالاک بکات.

بەڵام، مەترسییەکانی وەک دابەزینی بەهای دراو و سیستمی پارچە پارچەی ئەپەکان هێشتا ئاڵنگارین. پێویستە بانکی ناوەندیی سوریا هەوڵەکانی بۆ جێبەجێکردنی ڕێساکان چڕتر بکاتەوە و پاراستنی بەکاربەر بەهێزتر بکات. زیادکردنی هۆشیاریی دارایی و پەروەردەکردنی بەکاربەران سەبارەت بە مەترسییەکانی قەرزدانی ناڕێکخراو، کلیل دەبێت بۆ بنیاتنانی ژینگەیەکی دارایی دیجیتاڵی سەلامەت و متمانەپێکراو لە سوریا.

ئامۆژگاری کرداری بۆ بەکاربەران

بۆ ئەوەی بە سەلامەتی و بە شێوەیەکی بەرپرسانە لە ژینگەی قەرزدانی دیجیتاڵیدا مامەڵە بکەن، ئەم ئامۆژگارییانە پەیڕەو بکەن:

• ١. ئەپە مۆڵەتپێدراوەکان هەڵبژێرن: هەمیشە ئەپەکانی بانک یان مایکرۆفاینانس کە مۆڵەتی بانکی ناوەندیی سوریایان هەیە (وەک ئیبداع، ئی-ئەکاونت، بانکی عەرەبی) بەکاربهێنن بۆ دڵنیابوون لە نرخ دانانی شەفاف.

• ٢. ڕێژەی سووی دیاریکراو بپشکنن: پێش قەرزکردن، سنوردارکردنی ڕێژەی ساڵانەی سوو (APR) کە لە ماڵپەڕی بانکی ناوەندی بڵاوکراوەتەوە بپشکنن (٢٤% بۆ بانکەکان، ٣٦% بۆ دامەزراوەکانی مایکرۆفاینانس).

• ٣. فرۆشگاکانی ئەپی فەرمی بەکاربهێنن: بۆ کەمکردنەوەی مەترسیی پرۆگرامە زیانبەخشەکان (malware)، تەنها فرۆشگاکانی ئەپی فەرمی بەکاربهێنن؛ دوور بکەونەوە لە ئەپەکانی دابەزێنراو لە سەرچاوەی ناڕوون (sideloaded) وەک شام کاش یان سوریا کاش.

• ٤. بڕی قەرز سنووردار بکەن: قەرزەکە سنووردار بکەن بۆ ئەو بڕەی کە دەتوانن لە ماوەی ٦ مانگدا بیدەنەوە؛ کۆی تێچووەکە حیساب بکەن، لەوانە هەموو تێچووەکان.

• ٥. تۆمارەکان بپارێزن و چاودێری بکەن: تۆماری دانەوەی قەرزەکان بپارێزن و ڕۆژانە چاودێری باڵانسەکان بکەن؛ ئەگەری هەیە ئاگادارکردنەوەی SMS کارا بکەن ئەگەر بەردەست بێت.