پوختەی کۆمپانیا و پاشخان لە سوریا
شام کاش (Sham Cash) سەکۆیەکی دیجیتاڵییە کە لە سوریا کار دەکات و لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٥ەوە دەستی بەکارەکانی کردووە. لە سەرەتادا لەلایەن هەیئەی تەحریر شام لە ئیدلیب تاقیکراوەتەوە، پاشان لەلایەن حکومەتەوە پەسەند کراوە و جێبەجێ کراوە. ئەم سەکۆیە وەک جزدانێکی ئەلیکترۆنی و سەکۆیەکی پارەدانی دیجیتاڵی دامەزراوە، بەڵام پێویستە جەخت لەسەر ئەوە بکرێتەوە کە هیچ جۆرە خزمەتگوزارییەکی قەرز یان کرێدیت پێشکەش ناکات. ئامانجی سەرەکی ئاسانکاریکردنی دابەشکردنی مووچەی کارمەندانی کەرتی گشتی و هەروەها ڕەخساندنی دەرفەتە بۆ پارەدانی پسوڵەکان و گواستنەوەی پارە لە نێوان هەژمارەکانی شام کاشدا.
ناسنامەی یاسایی و خاوەندارێتی شام کاش تا ئێستا ناڕوونە. تۆمارە گشتییەکان و ماڵپەڕە فەرمییەکەی (shamcash.com) هیچ ناوێکی یاسایی تەواو یان زانیارییەکی تۆمارکردنی کۆمپانیایان ئاشکرا نەکردووە. شیکەرەوە سەربەخۆکان ئاماژە بەوە دەکەن کە پلاتفۆرمەکە لە ڕێگەی بانکی چامەوە کار دەکات، کە نووسینگەیەکی ئاڵوگۆڕی دراوە و لە تورکیا تۆمار کراوە، بەڵام هیچ دانپێدانانێکی فەرمی لەلایەن بانکی ناوەندی سوریا یان ڕێکخەرانی نێودەوڵەتییەوە نییە. خاوەندارێتی کۆمپانیاکە نادیارە و هیچ زانیارییەک لەسەر خاوەن پشکەکان یان کۆمپانیای دایک بڵاو نەکراوەتەوە. هەندێک ڕاپۆرتی پشتڕاست نەکراوە ئاماژە بەوە دەکەن کە کۆمپانیایەکی نەرمەکاڵای تورکی بە ناوی "نۆرسۆفت" (NorthSoft) پەرەی پێداوە، بەڵام ئەمەش پشتڕاست نەکراوەتەوە.
مۆدێلی بازرگانی شام کاش بریتییە لە دابینکردنی جزدانێکی ئەلیکترۆنی و ڕێڕەوی پارەدانی دیجیتاڵی. بازاڕی ئامانجی بریتییە لە کارمەندانی کەرتی گشتی (کە ناچارن ئەم پلاتفۆرمە بەکار بهێنن، جگە لە بەساڵاچووان یان ئەوانەی مۆبایلی زیرەکیان نییە و مووچەیان بە نەقدی وەردەگرن)، بازرگانە گرێبەستکراوەکانی حکومەت، و بەکارهێنەرانی تاکەکەسی بۆ گواستنەوەی پارە لە نێوان کەسەکاندا (P2P) و پارەدانی پسوڵەکان. هیچ بەڕێوەبەرێکی باڵا بە شێوەیەکی گشتی ناویان ئاشکرا نەکراوە، بەڵام وەزارەتی دارایی سوریا سەرپەرشتی پەسەندکردنی پلاتفۆرمەکە دەکات و کۆنترۆڵی کارپێکردنیشی لە دەستی تیمی بەڕێوەبردنی بانکی چام لە سوریا دایە.
خزمەتگوزارییە داراییەکانی شام کاش
وەک لە سەرەوە ئاماژەی پێدرا، شام کاش بە شێوەیەکی ڕاستەقینە تەنها جزدانێکی ئەلیکترۆنییە و هیچ جۆرە قەرز یان کرێدیتێک پێشکەش ناکات، جا قەرزی کەسی بێت یان بازرگانی. خزمەتگوزارییە داراییەکانی کە پێشکەشیان دەکات بریتین لە:
- دابەشکردنی مووچەی کەرتی گشتی: ئەم خزمەتگوزارییە ناچارییە بۆ زۆربەی کارمەندانی کەرتی گشتی، جگە لە کەسانی بەساڵاچوو یان ئەوانەی مۆبایلی زیرەکیان نییە. مووچەکان ڕاستەوخۆ دەچنە ناو جزدانی شام کاشی کارمەندەکەوە.
- پارەدانی پسوڵەکان: بەکارهێنەران دەتوانن پسوڵەی خزمەتگوزارییە گشتییەکان و کرێی زانکۆ لە ڕێگەی سەکۆکەوە بدەن.
- گواستنەوەی پارە لە نێوان هەژمارەکان (P2P): بەکارهێنەران دەتوانن پارە لە نێوان هەژمارەکانی شام کاشی خۆیان و کەسانی تردا بگوازنەوە.
سەبارەت بە تێچوون و نرخی خزمەتگوزارییەکان، شام کاش ئەم شێوازە پەیڕەو دەکات:
- کۆمیسیۆنی ڕاکێشانی پارە: بە پێشبینی، ١.٥%ی بڕی گواستنەوەکە وەک کۆمیسیۆن وەردەگیرێت بۆ هەر مامەڵەیەکی ڕاکێشان. ئەم نرخە بە فەرمی بڵاو نەکراوەتەوە، بەڵام بە تێکڕا بەم شێوەیە خەمڵێنراوە.
- کۆمیسیۆنی بازرگانان: بۆ مامەڵەکانی خاڵی فرۆشتن (POS) کە لەلایەن بازرگانە گرێبەستکراوەکانی حکومەتەوە ئەنجام دەدرێن، کۆمیسیۆنێکی جێگیر بە ڕێژەی ٠.٥% وەردەگیرێت.
- ماڵپەڕە فەرمییەکە جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە هیچ تێچوویەکی شاراوە نییە.
پێویستە ئەوەش دووپات بکرێتەوە کە چونکە شام کاش خزمەتگوزاری قەرز یان کرێدیت پێشکەش ناکات، بۆیە مەرجی بارمتە (collateral) یان پرۆسەی دڵنیایی (underwriting) بۆ قەرز بوونی نییە و جێبەجێ ناکرێت.
پرۆسەی کارکردن و تەکنەلۆژیا
پرۆسەی کارکردن
پرۆسەی کردنەوەی هەژمار و پشکنینی ناسنامە (KYC) لە شام کاشدا بەم شێوەیەیە: بەکارهێنەران دەبێت لە ڕێگەی فۆرمی تۆمارکردنی ماڵپەڕە فەرمییەکەوە خۆیان تۆمار بکەن، کە پێویستی بە ناوی تەواو، ناسنامەی نیشتمانی، وردەکاری بانکی، و زانیاری پەیوەندیکردن هەیە. بەڵگەنامەکانی KYC بریتین لە سکانی ناسنامەی نیشتمانی و وێنەیەکی سێڵفی. هیچ پشتڕاستکردنەوەیەکی سێیەمی بڵاوکراوە نییە. بانگەشەی ئەوە دەکرێت کە پەسەندکردنی هەژمار لە کاتی ڕاستەقینەدا دەبێت، بەڵام زۆرجار بەهۆی کێشەی تەکنیکییەوە دوا دەکەوێت. چونکە هیچ قەرزێک نییە، پرۆسەی نمرەی کرێدیت یان دڵنیایی قەرز جێبەجێ ناکرێت.
کەناڵەکانی کردنەوەی هەژمار و دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکان بریتین لە:
- ئەپی مۆبایل: بەکارهێنەران دەتوانن ئەپەکە بە شێوەی APK ڕاستەوخۆ لە ماڵپەڕی shamcash.com دابەزێنن، چونکە لە گۆگڵ پلەی یان ئەپ ستۆری ئەپڵ بەردەست نییە.
- ماڵپەڕ: بەکارهێنەران دەتوانن لە ڕێگەی داشبۆردی ماڵپەڕەکەوە گواستنەوەی پارە و پارەدانی پسوڵەکان ئەنجام بدەن.
- بریکارە فیزیکییەکان: نووسینگەکانی ئاڵوگۆڕی پارە کە مۆڵەتیان وەرگرتووە و سەر بە بانکی چامن، لە شارە گەورەکانی وەک حەلەب، دیمەشق و لازقیە کار دەکەن.
دابەشکردنی پارە و پرۆسەی کۆکردنەوە: مووچەی کارمەندان لە ڕۆژی مووچەدا دەچێتە ناو جزدانی شام کاشەوە و دەتوانرێت لە ڕێگەی بریکارە هاوبەشەکانەوە ڕابکێشرێت. پارەدانی پسوڵەکان بە خێرایی لەگەڵ سیستەمەکانی پسوڵەی حکومەتدا یەکلایی دەکرێنەوە. چونکە هیچ قەرزێک نییە، پرۆسەی کۆکردنەوەی قەرز جێبەجێ ناکرێت.
تەکنەلۆژیا و گەیشتن
ئەپی مۆبایلی شام کاش بۆ هەردوو سیستەمی ئەندرۆید (فایلی APK) و iOS (دامەزراندنی ڕاستەوخۆ) بەردەستە. تایبەتمەندییەکانی ئەپەکە بریتین لە گواستنەوەی پارە لە نێوان کەسەکاندا (P2P)، پارەدانی پسوڵەکان، بینینی مێژووی مامەڵەکان، و سکانکردنی کۆدی QR. بۆ پاراستنی زانیارییەکان، ئەپەکە گواستنەوەی زانیاری بە شێوەی AES (Advanced Encryption Standard) شفرە دەکات، بەڵام کلیلەکانی شفرەکردن لەسەر سێرڤەر هەڵدەگیرێن، کە مانای وایە شفرەکردن لە سەرەتاداپێ گەیشتن (end-to-end encryption) نییە. لەبەر ئەوەی لە فرۆشگاکانی ئەپدا بەردەست نییە، هیچ نرخ یان پێداچوونەوەیەکی فەرمی نییە، بەڵام فیدباکی بەکارهێنەران ئاماژە بە کێشەی زۆری وەستانی ئەپ و کێشەی چوونەژوورەوە دەکەن.
بوونی دیجیتاڵی شام کاش لە ڕێگەی ماڵپەڕەکەیەوە (shamcash.com) و هەروەها کەناڵی تێلێگرامی فەرمییەوە (@shamcashapp) دەبینرێت کە نزیکەی 381 هەزار بەشداربووی هەیە. هەروەها پەیجێکی ئینستاگرامیشی هەیە بۆ نوێکردنەوەی زانیاری بازرگانان.
شام کاش گەیشتووەتە زۆربەی ناوچە ژێر کۆنترۆڵی حکومەت لە سەرانسەری وڵاتدا، بە تایبەتی لە ئیدلیب، حەلەب، حومس، و تارتوس بە فراوانی بەکار دەهێنرێت. تۆڕی بازرگانانی گرێبەستکراوی گەیشتووەتە نزیکەی 2,000 بازرگان (زۆربەیان لە ئیدلیب)، و فراوانکردنی بەردەوامە. ژمارەی بەکارهێنەرانی شام کاش بە نزیکەی 500,000 کارمەندی کەرتی گشتی تا مانگی ئابی 2025 خەمڵێنراوە، کە دەکاتە 50%ی کۆی هێزی کارمەندانی کەرتی گشتی. دیمۆگرافیای بەکارهێنەران زیاتر بەرەو کارمەندانی شارنشین دەچێت کە تەمەنیان لە نێوان 25 بۆ 55 ساڵدایە.
بارودۆخی ڕێکخستن و هەڵوێستی بازاڕ
شام کاش لە ڕووی مۆڵەت و چاودێرییەوە، لەلایەن وەزارەتی دارایی سوریاوە ئەرکی بەکارهێنانی پێدراوە، بەڵام هیچ مۆڵەتێکی فەرمی لەلایەن بانکی ناوەندی سوریاوە وەرنەگرتووە. چاودێرییەکی کەم لەسەری هەیە و هیچ وردبینییەکی سەربەخۆ یان بڕوانامەیەکی ئاسایشی دەرەکی نییە، ئەمەش نیگەرانی دروست دەکات. لە ڕووی پاراستنی بەکارهێنەرانەوە، هیچ سیاسەتی تایبەتمەندێتی یان مەرج و ڕێسای بەکارهێنان بە شێوەیەکی فەرمی بڵاو نەکراوەتەوە. ئەمەش وای کردووە ڕێکخراوی SMEX بەهۆی نیگەرانییەکانی پاراستنی داتا و تایبەتمەندێتییەوە، پلاتفۆرمەکە بە مەترسیی بەرز هەڵبسەنگێنێت. تا ئێستا هیچ سزایەکی ڕێکخستن یان غەرامەیەکی دیاریکراو لەسەر شام کاش تۆمار نەکراوە، بەڵام گرووپەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی داوای شەفافییەتی زیاتریان کردووە.
لە بازاڕدا، شام کاش لەسەر دابەشکردنی مووچەی کەرتی گشتی مۆنۆپۆڵییەکی هەیە و بە پێشبینی 90%ی پشکی بازاڕی لە نێوان سەکۆکانی پارەدانی مووچەی حکومەتدا داگیر کردووە. کێبڕکێکارە سەرەکییەکانی بریتین لە ئەپەکانی مۆبایلی بانکە تایبەتەکان (وەک بانکی ئۆدی، SGB سوریا) کە خزمەتگوزارییەکانی P2P و پارەدانی پسوڵەی سنوورداریان هەیە، هەروەها ئۆپەراتۆرەکانی پارەی مۆبایل (وەک MTN Syria Cash) کە بەراورد بە شام کاش بوونێکی بچووکیان هەیە، چونکە شام کاش بە فەرمانی حکومەت بەکارهێنانی زۆرە. جیاوازییەکانی شام کاش لەگەڵ کێبڕکێکارەکانیدا بریتییە لە دابەشکردنی مووچەی ناچاری، تۆڕی بازرگانیی یەکخراو، و پشتگیری حکومەت. گەشەکردن و هاوبەشییەکانی کۆمپانیاکە بریتییە لە فراوانکردنی تۆڕی خاڵی فرۆشتنی بازرگانان لە سەرانسەری پارێزگاکاندا و گفتوگۆکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانی پەیوەندییەکانی سوریا بۆ هاوبەشی کردن لە بواری پڕکردنەوەی باڵانسی مۆبایل لە ناو ئەپەکەدا.
ئەزموونی بەکارهێنەر و ئامۆژگاری بۆ بەکارهێنەرانی پۆتانسێل
پێداچوونەوەی بەکارهێنەران سەبارەت بە شام کاش تێکەڵاون. لایەنە ئەرێنییەکان بریتین لە وەرگرتنی مووچە بە شێوەیەکی ئاسان و خێرایی ڕاگەیاندنی تێچووەکان. بەڵام، لایەنە نەرێنییەکانی زیاترن و بریتین لە ناجێگیری ئەپەکە، کێشەی زۆری چوونەژوورەوە، نەبوونی پشتڕاستکردنەوەی دوو فاکتەری (2FA)، نیگەرانییەکان لەسەر پاراستنی تایبەتمەندێتی، و نەتوانینی دامەزراندنەوەی ئەپەکە لە ڕێگەی فرۆشگاکانی ئەپەوە. پشتیوانی کڕیار بە شێوەی چاتی ئۆنلاین 24/7 لە ماڵپەڕەکەدا بەردەستە، بەڵام تێکڕای کاتی وەڵامدانەوە نزیکەی 24 کاتژمێر دەخایەنێت. بۆ نموونە، مامۆستایەک لە حومس ڕایگەیاندووە کە کاتی چاوەڕوانی لەسەر ئامێری ATM بە ڕێژەی 90% کەم بووەتەوە لەدوای بەکارهێنانی شام کاش، بەڵام هەروەها تووشی کێشەی سڕبوونی جزدانەکەی بووە بۆ ماوەی سێ ڕۆژ لە مانگی ئایاری 2025 بەهۆی هەڵەیەکی سیستەمەوە، و هیچ قەرەبووکردنەوەیەکیش بۆی نەکراوە.
بۆ ئەو کەسانەی کە دەیانەوێت شام کاش بەکاربهێنن یان ئێستا بەکاریدەهێنن، ئەم چەند ئامۆژگارییە گرنگن:
- تێگەیشتن لە ئەرکی پلاتفۆرمەکە: هەمیشە لەبیرت بێت کە شام کاش پلاتفۆرمێکی قەرز نییە. تەنها وەک جزدانێکی دیجیتاڵی و خزمەتگوزاری پارەدان کار دەکات. هیچ قەرز یان کرێدیتێک لە ڕێگەی ئەم سەکۆیە نییە.
- سەرنجدان بە ئەمنیەت: چونکە ئەپەکە لە فرۆشگاکانی فەرمی بەردەست نییە و شفرەکردنی کۆتایی بە کۆتایی (end-to-end encryption) نییە، وریابە لە پاراستنی زانیارییە کەسییەکانت. دڵنیابە لەوەی ئەپەکە تەنها لە ماڵپەڕی فەرمی shamcash.com دابەزێنیت و لە هیچ سەرچاوەیەکی دیکەوە دایمەزرێنیت.
- پێداچوونەوە بە تێچوونەکان: پێش ئەنجامدانی هەر مامەڵەیەک، دڵنیابە لە تێگەیشتن لە کۆمیسیۆنی ڕاکێشان یان هەر تێچوویەکی تر. هەرچەندە بانگەشە دەکەن کە هیچ تێچوویەکی شاراوە نییە، بەڵام هەمیشە خۆت وردبین بە.
- بەدواداچوونی مامەڵەکان: بەردەوام چاودێری مێژووی مامەڵەکانت بکە لە ناو ئەپەکەدا بۆ هەر ناتەواوییەک یان کێشەیەک. لە کاتی ڕوودانی کێشە، دەستبەجێ پەیوەندی بە پشتیوانی کڕیارەوە بکە.
- نیگەرانییەکانی تایبەتمەندێتی: لەبەر ئەوەی سیاسەتی تایبەتمەندێتی بڵاو نەکراوەتەوە، باشتر وایە وریابە لە ڕادەی زانیارییە کەسییەکانت کە لەگەڵ پلاتفۆرمەکەدا هاوبەشی دەکەیت.
- بەکارهێنانی بژاردەکانی تر: ئەگەر پێویستیت بە قەرز یان خزمەتگوزاری کرێدیت هەبوو، بژاردەکانی تر لە بانکە فەرمییەکان یان دامەزراوە داراییە ڕێکخراوەکان لە سوریا بپشکنە، نەک شام کاش.
لەکۆتاییدا، شام کاش ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە ئاسانکاریکردنی پارەدانی دیجیتاڵی و دابەشکردنی مووچە لە کەرتی گشتی سوریا. بەڵام، بەهۆی ناڕوونی لە خاوەندارێتی، نەبوونی مۆڵەتی فەرمی لە بانکی ناوەندی، و کێشە تەکنیکییەکان و نیگەرانییەکانی تایبەتمەندێتی، بەکارهێنەران پێویستە بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکەن و هەمیشە لە یاد بن کە ئەم سەکۆیە خزمەتگوزاری قەرز پێشکەش ناکات.
