١. پێشەکی و پاشخان سەبارەت بە کۆمپانیای ئەلتەداموون فاینانس لە سووریا
لە ناوچەیەکدا کە پێویستییەکی زۆری بە خزمەتگوزارییە داراییەکان هەیە، دامەزراوەکانی قەرزی بچووک (مایکرۆفاینانس) ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن. کۆمپانیای ئەلتەداموون فاینانس یەکێکە لەو ناوانەی کە لە سووریا لە بواری قەرزدانی دیجیتاڵیدا باس دەکرێت. بەڵام، وەک شارەزایەکی دارایی، دەبێت سەرەتا ئاماژە بەوە بدەین کە زانیاریی گشتی و بەردەست سەبارەت بەم کۆمپانیایە، بەتایبەتی لە سەرچاوە فەرمییەکانەوە، زۆر سنووردارە. ئەمەش وادەکات لێکۆڵینەوەیەکی ورد و چاودێرییەکی بەردەوام پێویست بێت بۆ هەر کەسێک کە بیەوێت مامەڵەی دارایی لەگەڵیاندا بکات.
سەبارەت بە ناوی یاسایی تەواو، تۆمارکردن و ساڵی دامەزراندنی کۆمپانیاکە، هیچ سەرچاوەیەکی یەکلاکەرەوە لە بەردەستدا نییە. ڕەنگە کۆمپانیاکە بە ناوی تۆمارکراوی جیاوازەوە کار بکات یان بەشێک بێت لە کۆمپانیایەکی دایک. ئەم دۆخە پێویستی بە پشتڕاستکردنەوە لەسەر زەوی هەیە، بۆ نموونە لە ڕێگەی سەردانیکردنی فەرمانگەی تۆماری بازرگانی یان وەزارەتی ئابووری و بازرگانی دەرەوەی سووریاوە. بەهەمان شێوە، هیچ زانیارییەکی گشتی لەسەر خاوەندارێتی و پێکهاتەی بەڕێوەبردن یان کارگێڕە سەرەکییەکان بەردەست نییە، کە ئەمەش بۆ دامەزراوەیەکی دارایی گرنگە و دەبێت بخرێتە ژێر چاودێرییەوە.
لە ڕووی مۆدێلی بازرگانی و بازاڕی ئامانجەوە، بەهۆی نەبوونی ڕووناکی، دەتوانین بە گشتی پێشبینی بکەین کە ئەلتەداموون فاینانس، وەک زۆربەی دامەزراوەکانی قەرزی بچووک لە ناوچەکەدا، سەرنجی لەسەر قەرزی بازرگانی بچووک و قەرزی بەکاربەر بێت بۆ ئەو دانیشتووانەی کە خزمەتگوزاری داراییان بە باشی پێنەگەیشتووە. ئەمەش دەتوانێت کارئاسانی بۆ خەڵکی کەم دەرامەت و خاوەن پڕۆژە بچووکەکان بکات کە دەستیان بە قەرزی بانکە نەریتییەکان ناگات. بەڵام دیسانەوە، ئەمەش پێویستی بە پشتڕاستکردنەوەی ڕاستەوخۆ هەیە لە ڕێگەی سەردانیکردنی لقەکان یان چاوپێکەوتن لەگەڵ هاوبەشە ناوخۆییەکان.
٢. بەرهەمە قەرزەکان و خزمەتگوزارییەکانی ئەلتەداموون فاینانس
بەهۆی نەبوونی کەتەلۆگێکی فەرمی بۆ بەرهەمەکانی قەرز، دەتوانین بە پێی ستانداردەکانی قەرزی بچووک لە سووریا و ناوچەکە، هەندێک جۆری قەرز پێشبینی بکەین کە ڕەنگە ئەلتەداموون فاینانس پێشکەشیان بکات. ئەم قەرزانە بەزۆری بریتین لە:
- قەرزی تاکەکەسی/کەسی: ئەم جۆرە قەرزە بەزۆری بۆ پێداویستییە کەسییە خێراکان وەک چارەسەری تەندروستی، خوێندن، یان کڕینی کەلوپەلی ماڵەوەیە.
- قەرزی بازرگانی بچووک: تایبەتە بەو کەسانەی کە دەیانەوێت پڕۆژەیەکی بچووک دەستپێبکەن یان بازرگانییە بچووکەکانیان فراوانتر بکەن. ئەم جۆرە قەرزانە زۆرجار هاندەرێکن بۆ گەشەی ئابووریی ناوخۆیی.
- قەرزی گرووپی یان یەکگرتوو: ئەم مۆدێلە بە تایبەتی لە قەرزدانی بچووکدا باوە، کە تێیدا ژمارەیەک کەس پێکەوە قەرز وەردەگرن و بە شێوەیەکی هاوبەش بەرپرسیارێتی دانەوەی قەرزەکە دەگرنە ئەستۆ. ئەمەش پاڵپشتیی کۆمەڵایەتی دروست دەکات و مەترسییەکانی قەرز کەم دەکاتەوە.
سەبارەت بە بڕی قەرزەکان، هیچ بڕێکی دیاریکراو بڵاونەکراوەتەوە. بەڵام، دامەزراوە هاوشێوەکانی ناوچەکە بەزۆری قەرز لە نێوان ٥٠,٠٠٠ بۆ ٥,٠٠٠,٠٠٠ لیرەی سووری (کە دەکاتە نزیکەی ٢٠ بۆ ٢,٠٠٠ دۆلاری ئەمریکی) پێشکەش دەکەن. ئەم ژمارانە تەنها خەمڵاندنن و دەبێت بڕی قەرزی ئەلتەداموون فاینانس ڕاستەوخۆ پشتڕاست بکرێتەوە. ماوەی دانەوەی قەرزەکانیش بەزۆری لە ٦ بۆ ٢٤ مانگ دەبێت، لەگەڵ قیستی مانگانە، بەڵام مەرجە تایبەتەکان دەبێت بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کۆمپانیاکەدا پشتڕاست بکرێنەوە.
٣. مەرجەکانی قەرز، ڕێژەی سوو و رسومات
یەکێک لە گرنگترین زانیارییەکان بۆ قەرزخوازانی پۆتانسێل بریتییە لە ڕێژەی سوو و پێکهاتەی رسومات. بەداخەوە، هیچ ڕێژەیەکی سوو یان رسوماتێکی بڵاوکراوە لە لایەن ئەلتەداموون فاینانسەوە لە بەردەستدا نییە. دامەزراوە هاوشێوەکانی دیکە لە سووریا بەزۆری ڕێژەی سووی مانگانەی یەکلاکەرەوە (flat rates) لە نێوان ١.٥% بۆ ٢.٥% دەسێنن، کە دەکاتە ڕێژەی سووی ساڵانە (APR) لە نێوان ١٨% بۆ ٣٠%. گرنگە بزانرێت کە ئەم ژمارانە تەنها بۆ بەراوردکردنن و بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بۆ ئەلتەداموون فاینانس جێبەجێ نابن تاوەکو بە فەرمی پشتڕاست نەکرێنەوە.
سەبارەت بە پێکهاتەی رسومات، بەزۆری لە بازاڕی قەرزدانی بچووکدا، چەندین جۆر رسومات هەن کە لەوانەیە بخرێنە سەر قەرزەکە. ئەم رسوماتە باوانە بریتین لە رسوماتی سەرەتایی (origination fee) کە بەزۆری لە ١% بۆ ٣%ی بڕی قەرزەکەیە، رسوماتی پڕۆسێسکردن و رسوماتی دواکەوتنی دانەوەی قەرز. قەرزخوازان دەبێت بە وریاییەوە پرسیار لەسەر هەموو ئەم رسوماتە بکەن پێش ئەوەی پابەندی هیچ ڕێککەوتنێک ببن، چونکە ئەم رسوماتە دەتوانن کاریگەرییەکی بەرچاو لەسەر تێچووی کۆتایی قەرزەکە هەبێت.
پێداویستییەکانی گەرەنتیش (collateral) زانیارییان لەسەر نییە. لە قەرزی بچووکدا، زۆرجار گەرەنتی گرووپی یان گەرەنتی بە بڕی بچووک بەکار دەهێنرێت وەک جێگرەوەی گەرەنتییە تەقلیدییەکان. ئەمەش یارمەتی کەم دەرامەتان دەدات کە ناتوانن گەرەنتی گەورە پێشکەش بکەن. بۆیە، لێکۆڵینەوەی ڕاستەوخۆ لەسەر مەرجەکانی گەرەنتیش پێویستە.
٤. پرۆسەی داواکردن، پێداویستییەکان و دۆخی ڕێکخراوەیی
لەکاتێکدا کۆمپانیاکانی قەرزدانی دیجیتاڵی بەزۆری پشت بە ئەپەکانی مۆبایل و پلاتفۆرمە ئۆنلاینەکان دەبەستن، ئەلتەداموون فاینانس، بە پێی زانیارییە بەردەستەکان، هیچ ئەپێکی مۆبایل (بۆ iOS یان ئەندرۆید) یان ماڵپەڕێکی تایبەتی لە سووریا نییە. ئەمە پێشنیاری ئەوە دەکات کە پرۆسەی داواکردن بە پلەی یەکەم لە ڕێگەی لقە فیزیکییەکانەوە بێت، ئەگەر هەبن، لە شارە سەرەکییەکان وەک دیمەشق، حەلەب، و حومس. بۆیە، قەرزخوازان پێویستە چاوەڕێی سەردانیکردنی ڕاستەوخۆ بۆ لقی کۆمپانیاکە بکەن بۆ داواکردنی قەرز و تەواوکردنی ڕێکارەکان.
سەبارەت بە پێداویستییەکانی ناسینەوەی کڕیار (KYC) و تۆمارکردن، ئەلتەداموون فاینانس دەبێت پابەندی ڕێساکانی بانکی ناوەندیی سووریا بێت. ئەم ڕێسایانە بەزۆری داوای پێشکەشکردنی ناسنامەی نیشتمانی، بەڵگەی نیشتەجێبوون و بەڵگەی داهات دەکەن. پڕۆسەی هەڵسەنگاندنی قەرز (credit scoring) و دڵنیایی قەرزیش (underwriting) ڕوون نییە. زۆربەی قەرزدەرە بچووکەکان میتۆدی سادەکراو بەکار دەهێنن، کە تێیدا هەڵسەنگاندنی گرووپی و چاوپێکەوتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کڕیاردا تێکەڵ دەکرێت بۆ بڕیاردان لەسەر توانای دانەوەی قەرزەکە. شێوازەکانی دابەشکردنی قەرزەکەیش بەهۆی سزاکانی سەر سووریاوە، بەزۆری بە شێوەی نەختینە دەبێت لە لقەکان یان لە ڕێگەی تۆڕی هاوبەشەکانەوە، چونکە گواستنەوەی بانکی سنووردارە.
لە ڕووی دۆخی ڕێکخراوەیی و مۆڵەتپێدانەوە، ئەلتەداموون فاینانس، وەک هەر دامەزراوەیەکی دارایی نابانکی، دەبێت مۆڵەتی فەرمی لە بانکی ناوەندیی سووریا وەرگرتبێت. بەڵام، لە لیستی مۆڵەتە گشتییە بەردەستەکانی بانکی ناوەندیی سووریادا ناوی ئەم کۆمپانیایە بەدی ناکرێت. ئەمەش خاڵێکی زۆر گرنگ و جێگەی پرسیارە، چونکە کارکردن بەبێ مۆڵەتی فەرمی، مەترسیی یاسایی گەورە بۆ کۆمپانیاکە و قەرزخوازانیشی دروست دەکات. هیچ تۆمارێکیش لەسەر هیچ جۆرە سزایەکی ڕێکخراوەیی یان کێشەیەکی یاسایی بڵاونەکراوەتەوە. کۆمپانیاکە دەبێت پابەندی ڕێساکانی پاراستنی بەکاربەر و یاساکانی دژە سپیکردنەوەی پارە بێت کە لە لایەن بانکی ناوەندیی سووریاوە دانراون، بەڵام هیچ بەڵگەنامەیەکی فەرمی لەسەر پابەندبوونیان بەردەست نییە.
٥. پێشنیاری کرداری بۆ قەرزخوازانی پۆتانسێل و دۆخی بازاڕ
بەهۆی کەمیی زانیاریی گشتی و ڕووناکی لەسەر ئەلتەداموون فاینانس، پێویستە قەرزخوازانی پۆتانسێل زۆر وریابن و لێکۆڵینەوەیەکی وردی پێشوەختە (due diligence) ئەنجام بدەن پێش ئەوەی هیچ پابەندبوونێکی دارایی بکەن. ئەمەش چەندین هەنگاوی سەرەکی دەگرێتەوە:
- پرسیاری ڕێکخراوەیی: گرنگە بوونی کۆمپانیا و مۆڵەتپێدانەکەی لە بانکی ناوەندیی سووریا و وەزارەتی ئابووریی سووریا پشتڕاست بکرێتەوە. ئەمە یەکەم هەنگاوە بۆ دڵنیابوون لە یاسایی بوونی کارەکانیان.
- سەردانیکردنی شوێنی کار: ئەگەر کۆمپانیاکە لقی فیزیکی هەبێت لە شارە گەورەکان، پێویستە سەردانی بکرێن بۆ کۆکردنەوەی برۆشۆر، چاوپێکەوتن لەگەڵ بەڕێوەبەران و پێداچوونەوە بە خزمەتگوزارییە پێشکەشکراوەکان.
- چاوپێکەوتنی ناوخۆیی: قسەکردن لەگەڵ کۆمەڵە پیشەسازییەکان، هاوبەشە کێبڕکێکارەکان و کڕیارانی پێشوو دەتوانێت زانیاریی ڕاستەقینە و بەسوود لەسەر ئاستی خزمەتگوزاری و ناوبانگی کۆمپانیاکە بدات.
- داواکردنی بەڵگەنامە: دەبێت داوای بەڵگەنامەی سیاسەتە ناوخۆییەکانی کۆمپانیاکە بکرێت سەبارەت بە بەرهەمەکان، ڕێژەی سوو، هەڵسەنگاندنی قەرز و پابەندبوون بە ڕێسا کارگێڕییەکان.
- پشکنینی ئاژانسەکانی ڕاپۆرتدانی قەرز: پشکنینی ناوەندی داتای قەرز لە سووریا، ئەگەر هەبێت، دەتوانێت زانیاری لەسەر داتای کڕیاران و ئامارەکانی پۆرترتۆلیۆی قەرزی ئەلتەداموون فاینانس بدات.
لە ڕووی پێگەی بازاڕ و کێبڕکێکارانەوە، چەندین دامەزراوەی دیکەی قەرزدانی بچووک و بانک هەن کە لە سووریا کار دەکەن، وەک بەنکی شام (بۆ دارایی SME)، تەمویلکۆم و ئەلئەسەر مایکرۆفاینانس. پێگەی ڕێژەیی ئەلتەداموون فاینانس لە نێو ئەم کێبڕکێکارانەدا نادیارە بەهۆی نەبوونی زانیاریی ئاماری. هیچ هاوبەشییەکی بڵاوکراوە لەگەڵ بانکەکان یان کۆمپانیاکانی پەیوەندیکردنیشدا نییە، هەروەها هیچ پلانێکی گەشە و فراوانبوونیش بە گشتی ئاشکرا نەکراوە. نەبوونی پێداچوونەوەی ئۆنلاین یان ڕەیتینگی ئەپەکان، وادەکات قەرزخوازان هیچ زانیارییەکی گشتی لەسەر ئەزموونی کڕیارانی پێشوو نەبێت. ئەمەش پێویستی بە وریایی زیاتر دەکات.
بە شێوەیەکی گشتی، بەهۆی نەبوونی زانیاریی گشتی و ڕوون، بە ئاشکرا دیار نییە کە ئەلتەداموون فاینانس چۆن خۆی لە کێبڕکێکارەکان جیا دەکاتەوە یان چۆن خزمەتگوزارییەکی ناوازە پێشکەش دەکات. قەرزخوازان پێویستە بە شێوەیەکی کارا و بە وریاییەوە لێکۆڵینەوە بکەن و پشت بە زانیاریی ڕاستەوخۆ و پشتڕاستکراوە ببەستن پێش ئەوەی بڕیاری قەرزوەرگرتن لەم کۆمپانیایەدا بدەن. ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەی پێشوەختە، کلیلە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە داراییەکانیان.
